नोकरी च्या निमित्तानं - भाग १ Orientation

            बरं…बर्याच दिवसांनी, अनेकांच्या रेट्यानं finally... मी लिहिती झाले!!  जसं बर्याच दिवसांनी कोणी भेटल्यावर आपण ख्याली-खुशाली विचारतो , सांगतो तसंच ; मी आता शिक्षकी पेशा सोडला आणि researcher झाले. थोडक्यात नवीन नोकरी धरली. नवी आहे म्हणून सगळंच नवल आहे. 

            आता मी एका सामाजिक संस्थे मध्ये आहे, हि संस्था औरंगाबाद जिल्ह्या पासून ६७ किलोमीटर अंतरावर एका खेड्यात  गेल्या ३५ वर्षांपासून कार्यरत आहे, इथल्या आसपासच्या गावांमध्ये माता आणि बाल आरोग्यावर काम करते आणि मुख्य म्हणजे ह्या भागातल्या किशोरवयीन मुलींना सक्षम करून इथला मोठा प्रश्न म्हणजे बालविवाह ह्यावर अगदी शास्त्रशुद्ध पद्धतीनी हि संस्था काम करते आणि तोडगा शोधते.      

            हे  वाचल्या वर कुणाला हा paragraph म्हणजे एखाद्या संस्थेच्या report चा भाग आहे आणि का कुणास ठाऊक हा report आहे कि काय अशी शंका यईल. पण नाही त्यामुळे इथूनच मागे फिरू नका!! हि माफक ओळख गरजेची होती म्हणून करून दिली. 

           तर…… जसं कोणत्याही शहरी माणसाला खेड्याची फक्त trip चं आवडते , आणि ती फक्त weekend लाच असावी किंबहुना असावीच असंच वाटतं तसंच माझंही  होतं (आता मी वीकेंड ला शहरात जाते). पण नशीब कशाला म्हणतात गड्या ? ते तुम्हाला कुठेही, अगदी कुठेही नेऊ शकतं. So I am here!! Demography आणि Social Statistics हे माझे आवडते विषय होतेच आणि म्हणून मीही आले. आल्या नंतर घरची, घरच्यांची, घरच्या जेवणाची  आठवण येणं आलंच, त्यात माझा काही काळ गेला. मला ज्या- ज्या म्हणून प्राण्यांची भीती वाटते ते सगळे इथे मुबलक प्रमाणात आहेत. पण मला माझी खोली आवडली आणि कामही म्हणून रहिले. 

         मी ज्या गावात आहे त्या गावाची खासियत सांगायची म्हणजे, इथे जवळपास ३ किलोमीटरच्या परिघात  ५ मशिदी, ६ मंदिर आणि २ चर्च आहेत आणि सगळे गुण्या गोविंदाने आपल्या आपल्या भोंग्यावर आपली आपली प्रार्थना लावतात. मागल्या आठवड्यात अखंड हरीनाम सप्ताह झाला, अजानची  चाल मला पाठ आहे आणि येशूची हिंदी- मराठी मधली गाणी ऐकयला छान  वाटतात. 

           असो, सगळ्या organizations आपल्या नवीन पिल्लांना orientation देतात,तसंच मलाही इथे देण्यात आलं. हा भाग माझा दृष्टीकोन बदलणारा ठरेल असं मला तरी वाटलं  नवतं पण थोड्याफार प्रमाणात का होईना तो बदलला. तशी मी सामाजिक कार्यात असलेल्या माय बापांच्या पोटी जन्माला आले, सामाजिक कार्य कशाशी खातात ह्याची जाणीव मला होती.  थोडक्यात हा family business मला चांगलाच ठाऊक होता! पण शहरात वाढल्यामुळे, फारसा कधी संबंध खेड्याशी आला नाही. तो अगदी जवळून ह्या orientation नि करून दिला; नाही म्हणायला लहानपणी मेळघाट च्या खेड्यात जिथे माझे बाबा काम करत, तिथे माझ्या आदिवासी सवंगड्या सोबत खेळत सुट्ट्या घालवल्या होत्या ; पण रम्य ते बालपण…

          orientation चा उद्देश नवीन आलेल्या माणसाला संस्थेच्या कामाची पूर्ण माहिती व्हावी  हा आहे. माझी पहिली orientation visit हि translator म्हणून झाली, संस्थेत आलेले विदेशी पाहुणे आणि मी सोबतच orientation ला गेलो. ज्या गावात गेलो ते मला शहरी भारतीय म्हणून आणि त्या विदेशी पाहुण्यांना Indian Village म्हणून चिरपरिचित असलेलं होतं. त्यात काहीही धक्कादायक नवतं, सगळं कसं अपेक्षेप्रमाणे. हा रस्ता आहे असे सांगावे लागेल असा रस्ता , रस्त्यावर फिरणारे गाई, गुरं , कोंबड्या आणि मुलं … मला हा प्रश्न नेहमी पडतो मोठी जनावरे सोडा पण आपली कोंबडी हि आहे कि ती, हे ह्या मालकांना कसं कळतं ? जाऊदे , तर ४ विदेशी पाहुणे, मी आणि संस्थेचे काही लोक अशी आमची वरात निघाली .
           विदेशी लोक पाहून आपण शहरातले जर थांबतो तर हे तर बिचारे खेडूत! जिथून जागा मिळेल तिथून ते डोकावत होते, वाटेत थांबवून, आपला smart phone दाखवून, "Photo sir , please na please" असं आपलं भाषिक कौशल्य पणाला लावत होते, बरं हे एक खेडूत अन दुसरे विदेशी त्यामुळे माझ्यासारख्या सुवर्णमध्या कडे  लक्ष द्याला कुणालाच वेळ नवता, मी फोटो काढले!! विशेष म्हणजे दोघेही एकमेकांसोबत अगदी उत्साहाने फोटो काढून घेत होते. हा कार्यक्रम पूर्ण वेळ चालू होता. मध्ये मध्ये एखादा विदेशी पाहुणा किंवा पाहुणी खेड्यातील शेळ्या आणि उघडी गटारं ह्याचं सौंदर्य निहाळत थांबे आणि मला त्यांना पुन्हा खेचत त्या गोष्टीचं कौतुक(?) करून  त्यांना वाटेला आणावं लागे.
          हा प्रकार पाहून मला आमच्या घरी आलेल्या एका विदेशी पाहुणीची आठवण झाली, मी अगदी पहिली दुसरीत असतांना ती  आमच्या घरी आली होती.  Sandra तिचं नाव! आपल्या बाबांपेक्षा कोणी उंच असूच शकत नाही असं मला तोपरेंत वाटे, पण ह्या Sandra ने तो भ्रम दूर केला. इथून तिथून सगळे गोरे सारखेच दिसतात, ती आली तेव्हा आमच्या कडे सुद्धा अशीच झुंबड उडाली होती.
         ह्या लोकांना गाव दाखवत मी सुद्धा ते पाहत होते, शेवटी statistician कडे येणारा data आला कुठून? हे जाणून घेणं सुद्धा खूप मजेशीर होतं. त्या प्रत्येक data point च्या मागे एक गोष्ट आहे ह्याची मला जाणीव होऊ लागली. त्या विदेशी पाहुण्यांची जेवणाची वेळ झाली आणि आमचं orientation संपलं

         पुढे मला एकटीला एका सहलीला नेण्यात आलं, हो माझ्यासाठी ती सहलच होती इतरांसाठी कामाचा भाग. एकाच visit मध्ये ३,४ गावं पूर्ण करण्याचा plan होता. हि visit चालू झाली संध्याकाळी ४ वाजता आणि संपली रात्री ९ ला.  ह्या visit दरम्यान मी निखळ नैसर्गिक सौंदर्य काय असतं हे पाहिलं, खरच इतका सुंदर सूर्यास्त आणि इतका picture perfect चंद्र मी कुठेच नाही बघितला. आपण शहरातले लोक पैसे खर्चून trip ला जातो, जमत नसली तरी फोटोग्राफी शिकून मोठ्ठा कॅमेरा घेतो आणि फुटकळ गोष्टींचे फोटो काढून facebook वर share करतो, असेच काही खुशमस्करे like आणि  comment करतात, त्यावर खुश होतो. 
          पण खरा चंद्र आणि सुर्य हा ह्या खेड्यात बघावा. आणि तो हि फक्त आपल्या डोळ्यांनी, आपल्यासाठी!! facebook च्या post जुन्या होतील पण तुमच्या मनातला चंद्र कधीही मातणार नाही.
         आपण लहानपणा  पासून डोंगर पलीकडल्या आटपाट नगराची  गोष्ट  ऐकत आलोय, जेव्हाही प्रवास करतो तेव्हा दूरचे डोंगर पाहून वेगवेगळ्या गोष्टी मनात येतात, पण इथे कोणी राहत असेल अशी कल्पना सुद्धा येत नाही आपल्याला. मला माझ्या सोबत असलेल्या ताईने विचारलं "तुला तो डोंगर दिसतोय?" मी म्हणाले हो दिसतोय, "आपल्याला त्याच्या पलीकडे जायचंय "  हे ऐकून मी दोन मिनिट तिच्याकडे बघत राहिले; त्याच्या पलीकडे काही आहे ह्यावर माझा विश्वासच बसेना!!
             साधारण शहरी माणसाला रस्ता हा असा असतो आणि तो तसा नसला कि महानगर पालिकेच्या नावाने बोंब ठोकायची हे माहित असतं. पण ह्या जागेवरून अक्खा गाव ये जा करतो हे मला कर कोणी त्या आधी सांगितलं असतं तर मी त्या माणसाला नक्की वेड्यात काढला असता. कारण रस्ता ह्या परिभाषेत बसणारी ती गोष्टच नवती मूळी. मी जर चालत असते तर कसं चालू हा प्रश्न मी शेजारच्याला विचारला असता इतका तो "रस्ता" कठीण होता.
                टीवी मध्ये खतरो के खिलाडी वगरे कारेक्रम येतात न त्यांना ह्या गावातलं शेंबड पोरही धूळ चारील!! पण आमच्या संस्थेच्या driver लोकांना मानावं लागेल, चालायला सुद्धा कठीण वाटणाऱ्या रस्त्यावर हि मंडळी अक्खी गाडी हाकतात.  मी कितीही practice केली तरी clutch, gear आणि accelerator चं हे combination मला जमणारच नाही. आता ह्या दिव्या पलीकडे एक गाव पहुडलेला दिसतो. हि सगळी गावं मुख्य म्हणता यईल  अश्या रस्त्याच्या निदान २०-२५ किलोमीटर आत आहेत. आता ह्या वरून तुम्हाला कल्पना येईल कि साधी यष्टी सुद्धा ह्यांना दर्शन देत नाही.    
              आपण म्हणतो कि खेड्यातील लोक मुलींना शिकवत का नाहीत? तर त्याच हे उत्तर आहे, अहो रस्ताच नाही तर पोरगी शाळेत जाईल कशी? दोन बाजूला शेत, उंच गवत आणि मध्ये उंच सखल पायवाट, आणि भयाण शांतता… मला नाही वाटत मी जर त्या गावात असते तर माझ्या आई वडिलांनी मला बाहेर रोज जायची परवानगी दिली असती. जान है तो जहान है! नाही?
              ह्या गावात मला मी काम केलेल्या data मधल्या काजल, कोमल, अश्विनी इत्यादी इत्यादी मुली  भेटल्या. खर्या अर्थाने माझा data जिवंत झाला!! ह्याच मुलींना मी पुढे tablet शिकवला…….