नोकरीच्या निमित्तानं - भाग २ Tablet Training

         पहिल्या भागाला  चांगला प्रतिसाद दिल्या बद्दल शतशः धन्यवाद!!  २ वर्षानंतर लिखाणाकडे परत फिरणे सार्थक झाले!! दुसऱ्या भागात काय लिहिणार अशी तुमच्या सोबत मलाही उत्सुकता होती, हो कारण अनुभव बरेच असतात त्यातला कोणता लिहावा हा प्रश्न आहे. 

         असो, तर माझ्या नोकरीत माझ्या orientation नंतर वेळ आली खऱ्या कामाची. मागे म्हणल्या प्रमाणे आमची संस्था ह्या भागातल्या किशोरवयीन मुलींना सक्षम करते, जेणे करून त्या अजून काही वर्ष शाळेत जाऊ शकतील आणि त्यांची लग्नं अगदी कमी वयात  होणार नाहीत. ह्या कामाला बऱ्याच प्रमाणात यश आलं पण  अजूनही मोठा पल्ला गाठायचाय. 

       ह्याचाच भाग म्हणून मुलींना tablet computer शिकवणे आणि गाव पातळीवर त्याचं वाटप करून त्यांना त्याचा उपयोग होईल असे बघणे हा कार्यक्रम हाती घेण्यात आला. मी ह्या प्रशिक्षणाशी आपोआपच जोडले गेले. सुरुवात होती काय शिकवायचं इथून, आमच्या पुण्याच्या office मधल्या एकीनी तो प्रश्न सोडवला. पण त्यात अजून काय टाकावं ह्यावर मला विचार करायला सांगितलं गेलं. 

       ह्या मुलींना काय tablet ची गरज? असा प्रश्न आपल्या मनात सहज येतोच. जरा चित्र डोळ्यासमोर आणून बघा, गावात एका कट्ट्यावर काही मुली गप्पा करत बसल्या आहेत आणि आता विचार करा कि त्यांच्या हातात tablet आहे!! मजेशीर आहे न?  हो, पण हे मजेशीर चित्र सत्यात उतरवायची संधी मला मिळाली!! म्हणून मीही जरा ह्या मुलींना काय लागेल, काय समजेल आणि काय आवडेल ह्याचा विचार करू लागले.… 

        उद्देश हा होता कि त्यांना tablet चा  वापर फोन म्हणून आणि काही documents बनवण्यासाठी म्हणून   वापर करता यावा आणि internet त्यावर त्यांना वापरता यावं. बऱ्याच चर्चेनंतर आम्ही तीन दिवसांच्या प्रशिक्षणावर शिक्कामोर्तब केलं.
        ह्या  आधी मी जवळपास ३ वर्ष teaching मध्ये होते. त्यामुळे शिकवणे हि क्रिया माझ्यासाठी  नवीन न्हवती. तुम्ही चांगले शिक्षक असाल तर  कोणतीही गोष्टं शिकवू शकता.… छान वाटत न वाचायला…पण इथे मामला प्रचंड कठीण होता!! आजवर मी ज्या मुलांना शिकवलं ती एकतर वयानी जर मोठी होती आणि मुख्य म्हणजे  शहरातली होती आणि मला त्यांना statistics शिकवायचं होतं.
         ह्या मुलींची थोडी पार्श्वभूमी सांगायची म्हणजे ह्या शेतमजूर, इतर मजूर वर्गात काम करणाऱ्या माय बापांच्या पोरी, ह्यांची गावं मागच्या लेखात सांगितल्या प्रमाणे डोंगरा पलीकडे, शिक्षण इयत्ता ६ वी ते १२वी. पहिली batch पाहूनच मी थक्क झाले. एकूण ५० मुली, सगळ्या खेडोपाड्यातून आलेल्या…… हा वर्ग मी आजवर शिकवलेल्या सगळ्या वर्गांपेक्षा अगदी वेगळा होता. नाही म्हणायला माझा शिक्षकी खाक्या कामी  आला!! म्हणजे मुलींना गप्प करणे , रागावणे इत्यादी इत्यादी. थोडक्यात discipline चा प्रश्न सुटला!!
        पण खरं सांगू मुलींना शिकवतांना कसं होईल काय होईल हा यक्षप्रश्न अगदी विरघळून गेला ….  आम्ही दोघींनी मिळून हे training घेतलं. आणि खरोखर हि एक देवाणघेवाण होती, मी ह्या मुलींकडून शिकले आणि त्या बहुतेक tablet शिकल्या;-)
       ह्या वर्गात आलेले थोडे म्हणजे अगदी छोटे बरंका,  problem म्हणजे ह्या मुलींना tablet चालू कसा करायचा इथपासून सांगव लागे, त्यांनी तो जन्मात पहिल्यांदा पहिला होता, slide सुद्धा बोटाला धरून करवाव लागे , साधे साधे इंग्रजी शब्द त्यांना माहित नसत जे आपण अगदी बेमालूमपणे वापरतो, कधी कधी गोष्टी त्यांच्या कल्पनेच्या अगदी पलीकडल्या असत त्या उदाहरणाद्वारे सांगाव्या लागत, कधी कधी तर आमची शहरी मराठी बोली भाषा सुद्धा त्यांना जड जाई, त्यातल्या काही  इतक्या बुजऱ्या असत कि एक शब्दही  बोलत नसत, काही इतक्या खोडकर  कि अक्षरशः हाताला धरून जागेवर बसवावं लागे, त्या पैकी बर्याच जणींना  "internet" हि काय चीज आहे हे ठाऊक नवतं, फळ्यावर लिहिलेले इंग्रजी शब्द उतरवण सुद्धा दिव्य होतं त्यांच्यासाठी ………
        पण ह्या सगळ्या समस्या चुटकी सरशी सुटल्या, फक्त त्यांच्याशी मैत्री करता आली पाहिजे!! ती गोष्टं आम्हाला जमली आणि आमची गाडी सुसाट निघाली.….
      tablet चालू झाल्यावर त्यांच्या चेहेऱ्या वरचा आनंद अवर्णनीय होता!! wallpaper बदलून तर त्या प्रचंड खुश होत. बर्याच मुलींना ह्यात गाणी ऐकतात, फोटो काढतात हे माहित होतं, पण tablet वरून फोन लावला कि त्या मनापासून हसत, कुणाला तरी message पाठवला कि Everest सर केल्याचा आनंद होई त्यांना!!
     आम्ही ह्या मुलींना tablet मध्ये documents बनवायला शिकवले, ते save करतांना आपण एका path वर save करतो, हा प्रकार समजावतांना मला कपाटात ठेवलेले पैसे आणि त्यांची ठराविक जागा हे उदाहरण द्यावं लागलं…मजेशीर  आहे न !! ह्या मुलींनी आमच्या अपेक्षे पलीकडे जाऊन हे करून दाखवलं. तेव्हा एक शिक्षक म्हणून मला खूप समाधान मिळालं.
      फोटो आणि व्हिडियो काढणे म्हणजे तर पर्वणीच होती!! आम्ही काही मुलींना गाणी, नाटुकली, नाच करायला बोलवत असू, काही मुलींनी त्यांचा पारंपारिक होळीचा नाच करून दाखवला. पहिले बुजऱ्या वाटणाऱ्या पोरी मग थोड्या वेळाने अगदी DID मध्ये भाग घेतल्या सारख्या नाचत. स्त्रीभ्रूण हत्ये वर केलेलं नाटक  पाहून तर मी थक्कच झाले!!
      ह्यांच्या शाळांची एक गोष्ट मला फार आवडली, त्या शाळेत वेगवेगळ्या गाण्यांची एक वही बनवायला सांगितली. ती वही सर्व प्रकारच्या सामाजिक, देशभक्तीपर गीतांनी भरली होती. आणि एकूण एक मुलगी ती गाणी पाठ म्हणू शकत होती, आणि गाणी तर इतकी सुंदर कि ऐकतच रहावीत.
      इंटरनेट वर शेतमालाचा भाव पाहून ह्या मुलीना इतका आनंद झाला कि काय सांगू!! idea ची "नो उल्लू बनाविंग!!" हि जाहिरात त्यांच्या डोक्यात पक्की झाली….त्या तर स्वतःला त्या जाहिरातीतल्या मुलीच्या जागी पाहू लागल्या जी जमिनीचा भाव इंटरनेट वरून सांगते.
      हे जसे आमच्या training चे चांगले अनुभव तसेच काही डोळे उघडणारे आणि खडबडून जागे करणारे अनुभवही आले.  एक आकारावितली  मुलगी एक दिवस आली नाही, मी तिच्या न येण्याचं कारण इतर मुलींना विचारलं तर कळलं कि तिला बघायला मुलगा आलाय!!! मागाहून समजलं तिचं लग्न झालं.
         ह्या मुलींसोबत आशा कार्यकर्त्यांना सुद्धा आम्ही प्रशिक्षण देत होतो. ह्यांच्या सोबतही अनेक चागले वाईट अनुभव आले. काही अगदी प्रयत्न करत तर काही नुसत्या बसत. पण सगळ्यात धक्कादायक अनुभव म्हणजे एक आशा जिचा नातू ५ वर्षांचा होता आणि तिचं वय होतं अवघे ३५ वर्ष!!!! अजून एक आशा जी नेमकी माझ्या वयाची होती आणि लग्नाला १५ वर्ष झाली होती तिच्या… हे आकडे पाहून मला घेरी यायची बाकी होती. भारतातली शहरं आणि खेडी ह्यातला फरक नेमका ह्यातच आहे.
            पण ह्या सगळ्या भल्या बुऱ्या अनुभवात आमचं प्रशिक्षण संपलं. नंतर ह्शोब काढल्यावर समजल कि आम्ही २०० मुलींना tablet शिकवला!! काल गावाच्या बस थांब्यावर आमच्या प्रशिक्षणाचा फलक पहिला आणि उगाचच गर्व वाटला……

     
       

नोकरी च्या निमित्तानं - भाग १ Orientation

            बरं…बर्याच दिवसांनी, अनेकांच्या रेट्यानं finally... मी लिहिती झाले!!  जसं बर्याच दिवसांनी कोणी भेटल्यावर आपण ख्याली-खुशाली विचारतो , सांगतो तसंच ; मी आता शिक्षकी पेशा सोडला आणि researcher झाले. थोडक्यात नवीन नोकरी धरली. नवी आहे म्हणून सगळंच नवल आहे. 

            आता मी एका सामाजिक संस्थे मध्ये आहे, हि संस्था औरंगाबाद जिल्ह्या पासून ६७ किलोमीटर अंतरावर एका खेड्यात  गेल्या ३५ वर्षांपासून कार्यरत आहे, इथल्या आसपासच्या गावांमध्ये माता आणि बाल आरोग्यावर काम करते आणि मुख्य म्हणजे ह्या भागातल्या किशोरवयीन मुलींना सक्षम करून इथला मोठा प्रश्न म्हणजे बालविवाह ह्यावर अगदी शास्त्रशुद्ध पद्धतीनी हि संस्था काम करते आणि तोडगा शोधते.      

            हे  वाचल्या वर कुणाला हा paragraph म्हणजे एखाद्या संस्थेच्या report चा भाग आहे आणि का कुणास ठाऊक हा report आहे कि काय अशी शंका यईल. पण नाही त्यामुळे इथूनच मागे फिरू नका!! हि माफक ओळख गरजेची होती म्हणून करून दिली. 

           तर…… जसं कोणत्याही शहरी माणसाला खेड्याची फक्त trip चं आवडते , आणि ती फक्त weekend लाच असावी किंबहुना असावीच असंच वाटतं तसंच माझंही  होतं (आता मी वीकेंड ला शहरात जाते). पण नशीब कशाला म्हणतात गड्या ? ते तुम्हाला कुठेही, अगदी कुठेही नेऊ शकतं. So I am here!! Demography आणि Social Statistics हे माझे आवडते विषय होतेच आणि म्हणून मीही आले. आल्या नंतर घरची, घरच्यांची, घरच्या जेवणाची  आठवण येणं आलंच, त्यात माझा काही काळ गेला. मला ज्या- ज्या म्हणून प्राण्यांची भीती वाटते ते सगळे इथे मुबलक प्रमाणात आहेत. पण मला माझी खोली आवडली आणि कामही म्हणून रहिले. 

         मी ज्या गावात आहे त्या गावाची खासियत सांगायची म्हणजे, इथे जवळपास ३ किलोमीटरच्या परिघात  ५ मशिदी, ६ मंदिर आणि २ चर्च आहेत आणि सगळे गुण्या गोविंदाने आपल्या आपल्या भोंग्यावर आपली आपली प्रार्थना लावतात. मागल्या आठवड्यात अखंड हरीनाम सप्ताह झाला, अजानची  चाल मला पाठ आहे आणि येशूची हिंदी- मराठी मधली गाणी ऐकयला छान  वाटतात. 

           असो, सगळ्या organizations आपल्या नवीन पिल्लांना orientation देतात,तसंच मलाही इथे देण्यात आलं. हा भाग माझा दृष्टीकोन बदलणारा ठरेल असं मला तरी वाटलं  नवतं पण थोड्याफार प्रमाणात का होईना तो बदलला. तशी मी सामाजिक कार्यात असलेल्या माय बापांच्या पोटी जन्माला आले, सामाजिक कार्य कशाशी खातात ह्याची जाणीव मला होती.  थोडक्यात हा family business मला चांगलाच ठाऊक होता! पण शहरात वाढल्यामुळे, फारसा कधी संबंध खेड्याशी आला नाही. तो अगदी जवळून ह्या orientation नि करून दिला; नाही म्हणायला लहानपणी मेळघाट च्या खेड्यात जिथे माझे बाबा काम करत, तिथे माझ्या आदिवासी सवंगड्या सोबत खेळत सुट्ट्या घालवल्या होत्या ; पण रम्य ते बालपण…

          orientation चा उद्देश नवीन आलेल्या माणसाला संस्थेच्या कामाची पूर्ण माहिती व्हावी  हा आहे. माझी पहिली orientation visit हि translator म्हणून झाली, संस्थेत आलेले विदेशी पाहुणे आणि मी सोबतच orientation ला गेलो. ज्या गावात गेलो ते मला शहरी भारतीय म्हणून आणि त्या विदेशी पाहुण्यांना Indian Village म्हणून चिरपरिचित असलेलं होतं. त्यात काहीही धक्कादायक नवतं, सगळं कसं अपेक्षेप्रमाणे. हा रस्ता आहे असे सांगावे लागेल असा रस्ता , रस्त्यावर फिरणारे गाई, गुरं , कोंबड्या आणि मुलं … मला हा प्रश्न नेहमी पडतो मोठी जनावरे सोडा पण आपली कोंबडी हि आहे कि ती, हे ह्या मालकांना कसं कळतं ? जाऊदे , तर ४ विदेशी पाहुणे, मी आणि संस्थेचे काही लोक अशी आमची वरात निघाली .
           विदेशी लोक पाहून आपण शहरातले जर थांबतो तर हे तर बिचारे खेडूत! जिथून जागा मिळेल तिथून ते डोकावत होते, वाटेत थांबवून, आपला smart phone दाखवून, "Photo sir , please na please" असं आपलं भाषिक कौशल्य पणाला लावत होते, बरं हे एक खेडूत अन दुसरे विदेशी त्यामुळे माझ्यासारख्या सुवर्णमध्या कडे  लक्ष द्याला कुणालाच वेळ नवता, मी फोटो काढले!! विशेष म्हणजे दोघेही एकमेकांसोबत अगदी उत्साहाने फोटो काढून घेत होते. हा कार्यक्रम पूर्ण वेळ चालू होता. मध्ये मध्ये एखादा विदेशी पाहुणा किंवा पाहुणी खेड्यातील शेळ्या आणि उघडी गटारं ह्याचं सौंदर्य निहाळत थांबे आणि मला त्यांना पुन्हा खेचत त्या गोष्टीचं कौतुक(?) करून  त्यांना वाटेला आणावं लागे.
          हा प्रकार पाहून मला आमच्या घरी आलेल्या एका विदेशी पाहुणीची आठवण झाली, मी अगदी पहिली दुसरीत असतांना ती  आमच्या घरी आली होती.  Sandra तिचं नाव! आपल्या बाबांपेक्षा कोणी उंच असूच शकत नाही असं मला तोपरेंत वाटे, पण ह्या Sandra ने तो भ्रम दूर केला. इथून तिथून सगळे गोरे सारखेच दिसतात, ती आली तेव्हा आमच्या कडे सुद्धा अशीच झुंबड उडाली होती.
         ह्या लोकांना गाव दाखवत मी सुद्धा ते पाहत होते, शेवटी statistician कडे येणारा data आला कुठून? हे जाणून घेणं सुद्धा खूप मजेशीर होतं. त्या प्रत्येक data point च्या मागे एक गोष्ट आहे ह्याची मला जाणीव होऊ लागली. त्या विदेशी पाहुण्यांची जेवणाची वेळ झाली आणि आमचं orientation संपलं

         पुढे मला एकटीला एका सहलीला नेण्यात आलं, हो माझ्यासाठी ती सहलच होती इतरांसाठी कामाचा भाग. एकाच visit मध्ये ३,४ गावं पूर्ण करण्याचा plan होता. हि visit चालू झाली संध्याकाळी ४ वाजता आणि संपली रात्री ९ ला.  ह्या visit दरम्यान मी निखळ नैसर्गिक सौंदर्य काय असतं हे पाहिलं, खरच इतका सुंदर सूर्यास्त आणि इतका picture perfect चंद्र मी कुठेच नाही बघितला. आपण शहरातले लोक पैसे खर्चून trip ला जातो, जमत नसली तरी फोटोग्राफी शिकून मोठ्ठा कॅमेरा घेतो आणि फुटकळ गोष्टींचे फोटो काढून facebook वर share करतो, असेच काही खुशमस्करे like आणि  comment करतात, त्यावर खुश होतो. 
          पण खरा चंद्र आणि सुर्य हा ह्या खेड्यात बघावा. आणि तो हि फक्त आपल्या डोळ्यांनी, आपल्यासाठी!! facebook च्या post जुन्या होतील पण तुमच्या मनातला चंद्र कधीही मातणार नाही.
         आपण लहानपणा  पासून डोंगर पलीकडल्या आटपाट नगराची  गोष्ट  ऐकत आलोय, जेव्हाही प्रवास करतो तेव्हा दूरचे डोंगर पाहून वेगवेगळ्या गोष्टी मनात येतात, पण इथे कोणी राहत असेल अशी कल्पना सुद्धा येत नाही आपल्याला. मला माझ्या सोबत असलेल्या ताईने विचारलं "तुला तो डोंगर दिसतोय?" मी म्हणाले हो दिसतोय, "आपल्याला त्याच्या पलीकडे जायचंय "  हे ऐकून मी दोन मिनिट तिच्याकडे बघत राहिले; त्याच्या पलीकडे काही आहे ह्यावर माझा विश्वासच बसेना!!
             साधारण शहरी माणसाला रस्ता हा असा असतो आणि तो तसा नसला कि महानगर पालिकेच्या नावाने बोंब ठोकायची हे माहित असतं. पण ह्या जागेवरून अक्खा गाव ये जा करतो हे मला कर कोणी त्या आधी सांगितलं असतं तर मी त्या माणसाला नक्की वेड्यात काढला असता. कारण रस्ता ह्या परिभाषेत बसणारी ती गोष्टच नवती मूळी. मी जर चालत असते तर कसं चालू हा प्रश्न मी शेजारच्याला विचारला असता इतका तो "रस्ता" कठीण होता.
                टीवी मध्ये खतरो के खिलाडी वगरे कारेक्रम येतात न त्यांना ह्या गावातलं शेंबड पोरही धूळ चारील!! पण आमच्या संस्थेच्या driver लोकांना मानावं लागेल, चालायला सुद्धा कठीण वाटणाऱ्या रस्त्यावर हि मंडळी अक्खी गाडी हाकतात.  मी कितीही practice केली तरी clutch, gear आणि accelerator चं हे combination मला जमणारच नाही. आता ह्या दिव्या पलीकडे एक गाव पहुडलेला दिसतो. हि सगळी गावं मुख्य म्हणता यईल  अश्या रस्त्याच्या निदान २०-२५ किलोमीटर आत आहेत. आता ह्या वरून तुम्हाला कल्पना येईल कि साधी यष्टी सुद्धा ह्यांना दर्शन देत नाही.    
              आपण म्हणतो कि खेड्यातील लोक मुलींना शिकवत का नाहीत? तर त्याच हे उत्तर आहे, अहो रस्ताच नाही तर पोरगी शाळेत जाईल कशी? दोन बाजूला शेत, उंच गवत आणि मध्ये उंच सखल पायवाट, आणि भयाण शांतता… मला नाही वाटत मी जर त्या गावात असते तर माझ्या आई वडिलांनी मला बाहेर रोज जायची परवानगी दिली असती. जान है तो जहान है! नाही?
              ह्या गावात मला मी काम केलेल्या data मधल्या काजल, कोमल, अश्विनी इत्यादी इत्यादी मुली  भेटल्या. खर्या अर्थाने माझा data जिवंत झाला!! ह्याच मुलींना मी पुढे tablet शिकवला…….