पहिल्या भागाला चांगला प्रतिसाद दिल्या बद्दल शतशः धन्यवाद!! २ वर्षानंतर लिखाणाकडे परत फिरणे सार्थक झाले!! दुसऱ्या भागात काय लिहिणार अशी तुमच्या सोबत मलाही उत्सुकता होती, हो कारण अनुभव बरेच असतात त्यातला कोणता लिहावा हा प्रश्न आहे.
असो, तर माझ्या नोकरीत माझ्या orientation नंतर वेळ आली खऱ्या कामाची. मागे म्हणल्या प्रमाणे आमची संस्था ह्या भागातल्या किशोरवयीन मुलींना सक्षम करते, जेणे करून त्या अजून काही वर्ष शाळेत जाऊ शकतील आणि त्यांची लग्नं अगदी कमी वयात होणार नाहीत. ह्या कामाला बऱ्याच प्रमाणात यश आलं पण अजूनही मोठा पल्ला गाठायचाय.
ह्याचाच भाग म्हणून मुलींना tablet computer शिकवणे आणि गाव पातळीवर त्याचं वाटप करून त्यांना त्याचा उपयोग होईल असे बघणे हा कार्यक्रम हाती घेण्यात आला. मी ह्या प्रशिक्षणाशी आपोआपच जोडले गेले. सुरुवात होती काय शिकवायचं इथून, आमच्या पुण्याच्या office मधल्या एकीनी तो प्रश्न सोडवला. पण त्यात अजून काय टाकावं ह्यावर मला विचार करायला सांगितलं गेलं.
ह्या मुलींना काय tablet ची गरज? असा प्रश्न आपल्या मनात सहज येतोच. जरा चित्र डोळ्यासमोर आणून बघा, गावात एका कट्ट्यावर काही मुली गप्पा करत बसल्या आहेत आणि आता विचार करा कि त्यांच्या हातात tablet आहे!! मजेशीर आहे न? हो, पण हे मजेशीर चित्र सत्यात उतरवायची संधी मला मिळाली!! म्हणून मीही जरा ह्या मुलींना काय लागेल, काय समजेल आणि काय आवडेल ह्याचा विचार करू लागले.…
उद्देश हा होता कि त्यांना tablet चा वापर फोन म्हणून आणि काही documents बनवण्यासाठी म्हणून वापर करता यावा आणि internet त्यावर त्यांना वापरता यावं. बऱ्याच चर्चेनंतर आम्ही तीन दिवसांच्या प्रशिक्षणावर शिक्कामोर्तब केलं.
ह्या आधी मी जवळपास ३ वर्ष teaching मध्ये होते. त्यामुळे शिकवणे हि क्रिया माझ्यासाठी नवीन न्हवती. तुम्ही चांगले शिक्षक असाल तर कोणतीही गोष्टं शिकवू शकता.… छान वाटत न वाचायला…पण इथे मामला प्रचंड कठीण होता!! आजवर मी ज्या मुलांना शिकवलं ती एकतर वयानी जर मोठी होती आणि मुख्य म्हणजे शहरातली होती आणि मला त्यांना statistics शिकवायचं होतं.
ह्या मुलींची थोडी पार्श्वभूमी सांगायची म्हणजे ह्या शेतमजूर, इतर मजूर वर्गात काम करणाऱ्या माय बापांच्या पोरी, ह्यांची गावं मागच्या लेखात सांगितल्या प्रमाणे डोंगरा पलीकडे, शिक्षण इयत्ता ६ वी ते १२वी. पहिली batch पाहूनच मी थक्क झाले. एकूण ५० मुली, सगळ्या खेडोपाड्यातून आलेल्या…… हा वर्ग मी आजवर शिकवलेल्या सगळ्या वर्गांपेक्षा अगदी वेगळा होता. नाही म्हणायला माझा शिक्षकी खाक्या कामी आला!! म्हणजे मुलींना गप्प करणे , रागावणे इत्यादी इत्यादी. थोडक्यात discipline चा प्रश्न सुटला!!
पण खरं सांगू मुलींना शिकवतांना कसं होईल काय होईल हा यक्षप्रश्न अगदी विरघळून गेला …. आम्ही दोघींनी मिळून हे training घेतलं. आणि खरोखर हि एक देवाणघेवाण होती, मी ह्या मुलींकडून शिकले आणि त्या बहुतेक tablet शिकल्या;-)
ह्या वर्गात आलेले थोडे म्हणजे अगदी छोटे बरंका, problem म्हणजे ह्या मुलींना tablet चालू कसा करायचा इथपासून सांगव लागे, त्यांनी तो जन्मात पहिल्यांदा पहिला होता, slide सुद्धा बोटाला धरून करवाव लागे , साधे साधे इंग्रजी शब्द त्यांना माहित नसत जे आपण अगदी बेमालूमपणे वापरतो, कधी कधी गोष्टी त्यांच्या कल्पनेच्या अगदी पलीकडल्या असत त्या उदाहरणाद्वारे सांगाव्या लागत, कधी कधी तर आमची शहरी मराठी बोली भाषा सुद्धा त्यांना जड जाई, त्यातल्या काही इतक्या बुजऱ्या असत कि एक शब्दही बोलत नसत, काही इतक्या खोडकर कि अक्षरशः हाताला धरून जागेवर बसवावं लागे, त्या पैकी बर्याच जणींना "internet" हि काय चीज आहे हे ठाऊक नवतं, फळ्यावर लिहिलेले इंग्रजी शब्द उतरवण सुद्धा दिव्य होतं त्यांच्यासाठी ………
पण ह्या सगळ्या समस्या चुटकी सरशी सुटल्या, फक्त त्यांच्याशी मैत्री करता आली पाहिजे!! ती गोष्टं आम्हाला जमली आणि आमची गाडी सुसाट निघाली.….
tablet चालू झाल्यावर त्यांच्या चेहेऱ्या वरचा आनंद अवर्णनीय होता!! wallpaper बदलून तर त्या प्रचंड खुश होत. बर्याच मुलींना ह्यात गाणी ऐकतात, फोटो काढतात हे माहित होतं, पण tablet वरून फोन लावला कि त्या मनापासून हसत, कुणाला तरी message पाठवला कि Everest सर केल्याचा आनंद होई त्यांना!!
आम्ही ह्या मुलींना tablet मध्ये documents बनवायला शिकवले, ते save करतांना आपण एका path वर save करतो, हा प्रकार समजावतांना मला कपाटात ठेवलेले पैसे आणि त्यांची ठराविक जागा हे उदाहरण द्यावं लागलं…मजेशीर आहे न !! ह्या मुलींनी आमच्या अपेक्षे पलीकडे जाऊन हे करून दाखवलं. तेव्हा एक शिक्षक म्हणून मला खूप समाधान मिळालं.
फोटो आणि व्हिडियो काढणे म्हणजे तर पर्वणीच होती!! आम्ही काही मुलींना गाणी, नाटुकली, नाच करायला बोलवत असू, काही मुलींनी त्यांचा पारंपारिक होळीचा नाच करून दाखवला. पहिले बुजऱ्या वाटणाऱ्या पोरी मग थोड्या वेळाने अगदी DID मध्ये भाग घेतल्या सारख्या नाचत. स्त्रीभ्रूण हत्ये वर केलेलं नाटक पाहून तर मी थक्कच झाले!!
ह्यांच्या शाळांची एक गोष्ट मला फार आवडली, त्या शाळेत वेगवेगळ्या गाण्यांची एक वही बनवायला सांगितली. ती वही सर्व प्रकारच्या सामाजिक, देशभक्तीपर गीतांनी भरली होती. आणि एकूण एक मुलगी ती गाणी पाठ म्हणू शकत होती, आणि गाणी तर इतकी सुंदर कि ऐकतच रहावीत.
इंटरनेट वर शेतमालाचा भाव पाहून ह्या मुलीना इतका आनंद झाला कि काय सांगू!! idea ची "नो उल्लू बनाविंग!!" हि जाहिरात त्यांच्या डोक्यात पक्की झाली….त्या तर स्वतःला त्या जाहिरातीतल्या मुलीच्या जागी पाहू लागल्या जी जमिनीचा भाव इंटरनेट वरून सांगते.
हे जसे आमच्या training चे चांगले अनुभव तसेच काही डोळे उघडणारे आणि खडबडून जागे करणारे अनुभवही आले. एक आकारावितली मुलगी एक दिवस आली नाही, मी तिच्या न येण्याचं कारण इतर मुलींना विचारलं तर कळलं कि तिला बघायला मुलगा आलाय!!! मागाहून समजलं तिचं लग्न झालं.
ह्या मुलींसोबत आशा कार्यकर्त्यांना सुद्धा आम्ही प्रशिक्षण देत होतो. ह्यांच्या सोबतही अनेक चागले वाईट अनुभव आले. काही अगदी प्रयत्न करत तर काही नुसत्या बसत. पण सगळ्यात धक्कादायक अनुभव म्हणजे एक आशा जिचा नातू ५ वर्षांचा होता आणि तिचं वय होतं अवघे ३५ वर्ष!!!! अजून एक आशा जी नेमकी माझ्या वयाची होती आणि लग्नाला १५ वर्ष झाली होती तिच्या… हे आकडे पाहून मला घेरी यायची बाकी होती. भारतातली शहरं आणि खेडी ह्यातला फरक नेमका ह्यातच आहे.
पण ह्या सगळ्या भल्या बुऱ्या अनुभवात आमचं प्रशिक्षण संपलं. नंतर ह्शोब काढल्यावर समजल कि आम्ही २०० मुलींना tablet शिकवला!! काल गावाच्या बस थांब्यावर आमच्या प्रशिक्षणाचा फलक पहिला आणि उगाचच गर्व वाटला……
ह्या आधी मी जवळपास ३ वर्ष teaching मध्ये होते. त्यामुळे शिकवणे हि क्रिया माझ्यासाठी नवीन न्हवती. तुम्ही चांगले शिक्षक असाल तर कोणतीही गोष्टं शिकवू शकता.… छान वाटत न वाचायला…पण इथे मामला प्रचंड कठीण होता!! आजवर मी ज्या मुलांना शिकवलं ती एकतर वयानी जर मोठी होती आणि मुख्य म्हणजे शहरातली होती आणि मला त्यांना statistics शिकवायचं होतं.
ह्या मुलींची थोडी पार्श्वभूमी सांगायची म्हणजे ह्या शेतमजूर, इतर मजूर वर्गात काम करणाऱ्या माय बापांच्या पोरी, ह्यांची गावं मागच्या लेखात सांगितल्या प्रमाणे डोंगरा पलीकडे, शिक्षण इयत्ता ६ वी ते १२वी. पहिली batch पाहूनच मी थक्क झाले. एकूण ५० मुली, सगळ्या खेडोपाड्यातून आलेल्या…… हा वर्ग मी आजवर शिकवलेल्या सगळ्या वर्गांपेक्षा अगदी वेगळा होता. नाही म्हणायला माझा शिक्षकी खाक्या कामी आला!! म्हणजे मुलींना गप्प करणे , रागावणे इत्यादी इत्यादी. थोडक्यात discipline चा प्रश्न सुटला!!
पण खरं सांगू मुलींना शिकवतांना कसं होईल काय होईल हा यक्षप्रश्न अगदी विरघळून गेला …. आम्ही दोघींनी मिळून हे training घेतलं. आणि खरोखर हि एक देवाणघेवाण होती, मी ह्या मुलींकडून शिकले आणि त्या बहुतेक tablet शिकल्या;-)
ह्या वर्गात आलेले थोडे म्हणजे अगदी छोटे बरंका, problem म्हणजे ह्या मुलींना tablet चालू कसा करायचा इथपासून सांगव लागे, त्यांनी तो जन्मात पहिल्यांदा पहिला होता, slide सुद्धा बोटाला धरून करवाव लागे , साधे साधे इंग्रजी शब्द त्यांना माहित नसत जे आपण अगदी बेमालूमपणे वापरतो, कधी कधी गोष्टी त्यांच्या कल्पनेच्या अगदी पलीकडल्या असत त्या उदाहरणाद्वारे सांगाव्या लागत, कधी कधी तर आमची शहरी मराठी बोली भाषा सुद्धा त्यांना जड जाई, त्यातल्या काही इतक्या बुजऱ्या असत कि एक शब्दही बोलत नसत, काही इतक्या खोडकर कि अक्षरशः हाताला धरून जागेवर बसवावं लागे, त्या पैकी बर्याच जणींना "internet" हि काय चीज आहे हे ठाऊक नवतं, फळ्यावर लिहिलेले इंग्रजी शब्द उतरवण सुद्धा दिव्य होतं त्यांच्यासाठी ………
पण ह्या सगळ्या समस्या चुटकी सरशी सुटल्या, फक्त त्यांच्याशी मैत्री करता आली पाहिजे!! ती गोष्टं आम्हाला जमली आणि आमची गाडी सुसाट निघाली.….
tablet चालू झाल्यावर त्यांच्या चेहेऱ्या वरचा आनंद अवर्णनीय होता!! wallpaper बदलून तर त्या प्रचंड खुश होत. बर्याच मुलींना ह्यात गाणी ऐकतात, फोटो काढतात हे माहित होतं, पण tablet वरून फोन लावला कि त्या मनापासून हसत, कुणाला तरी message पाठवला कि Everest सर केल्याचा आनंद होई त्यांना!!
आम्ही ह्या मुलींना tablet मध्ये documents बनवायला शिकवले, ते save करतांना आपण एका path वर save करतो, हा प्रकार समजावतांना मला कपाटात ठेवलेले पैसे आणि त्यांची ठराविक जागा हे उदाहरण द्यावं लागलं…मजेशीर आहे न !! ह्या मुलींनी आमच्या अपेक्षे पलीकडे जाऊन हे करून दाखवलं. तेव्हा एक शिक्षक म्हणून मला खूप समाधान मिळालं.
फोटो आणि व्हिडियो काढणे म्हणजे तर पर्वणीच होती!! आम्ही काही मुलींना गाणी, नाटुकली, नाच करायला बोलवत असू, काही मुलींनी त्यांचा पारंपारिक होळीचा नाच करून दाखवला. पहिले बुजऱ्या वाटणाऱ्या पोरी मग थोड्या वेळाने अगदी DID मध्ये भाग घेतल्या सारख्या नाचत. स्त्रीभ्रूण हत्ये वर केलेलं नाटक पाहून तर मी थक्कच झाले!!
ह्यांच्या शाळांची एक गोष्ट मला फार आवडली, त्या शाळेत वेगवेगळ्या गाण्यांची एक वही बनवायला सांगितली. ती वही सर्व प्रकारच्या सामाजिक, देशभक्तीपर गीतांनी भरली होती. आणि एकूण एक मुलगी ती गाणी पाठ म्हणू शकत होती, आणि गाणी तर इतकी सुंदर कि ऐकतच रहावीत.
इंटरनेट वर शेतमालाचा भाव पाहून ह्या मुलीना इतका आनंद झाला कि काय सांगू!! idea ची "नो उल्लू बनाविंग!!" हि जाहिरात त्यांच्या डोक्यात पक्की झाली….त्या तर स्वतःला त्या जाहिरातीतल्या मुलीच्या जागी पाहू लागल्या जी जमिनीचा भाव इंटरनेट वरून सांगते.
हे जसे आमच्या training चे चांगले अनुभव तसेच काही डोळे उघडणारे आणि खडबडून जागे करणारे अनुभवही आले. एक आकारावितली मुलगी एक दिवस आली नाही, मी तिच्या न येण्याचं कारण इतर मुलींना विचारलं तर कळलं कि तिला बघायला मुलगा आलाय!!! मागाहून समजलं तिचं लग्न झालं.
ह्या मुलींसोबत आशा कार्यकर्त्यांना सुद्धा आम्ही प्रशिक्षण देत होतो. ह्यांच्या सोबतही अनेक चागले वाईट अनुभव आले. काही अगदी प्रयत्न करत तर काही नुसत्या बसत. पण सगळ्यात धक्कादायक अनुभव म्हणजे एक आशा जिचा नातू ५ वर्षांचा होता आणि तिचं वय होतं अवघे ३५ वर्ष!!!! अजून एक आशा जी नेमकी माझ्या वयाची होती आणि लग्नाला १५ वर्ष झाली होती तिच्या… हे आकडे पाहून मला घेरी यायची बाकी होती. भारतातली शहरं आणि खेडी ह्यातला फरक नेमका ह्यातच आहे.
पण ह्या सगळ्या भल्या बुऱ्या अनुभवात आमचं प्रशिक्षण संपलं. नंतर ह्शोब काढल्यावर समजल कि आम्ही २०० मुलींना tablet शिकवला!! काल गावाच्या बस थांब्यावर आमच्या प्रशिक्षणाचा फलक पहिला आणि उगाचच गर्व वाटला……